بازجُست و تبیین بدل حیلوله به ‌مثابه‌ رافع اختلال در رابطه‌ مالک و اموال

هرگاه برگرداندن عین مغصوب و مضمونْ ناشدنی و متعذر باشد، اکثریت فقیهان ضامن را مسئول پرداخت بدل آن دانسته‌اند و آن را «بدل حیلوله» نامیده‌اند. کارکرد این بدل برطرف‌کردن اختلالی است که غاصب در رابطه و علقۀ مالک با مالش پدید آورده است. از ادلۀ فراوانی استمداد شده تا این مدعا بر کرسی اثبات و اعتبار بنشیند. اما هرکدام از ادله، به‌تنهایی نمی‌تواند، به‌گونه‌ای کامل، همۀ مصادیق تعذر را دربر گیرد. فروعات بدل حیلوله، ازقبیل مالکیت بدل و مبدل، و منافع آنها، به مفاد و توان اثباتیِ دلیل پذیرفته‌شده بستگی و وابستگی دارد. قصد و ارادۀ طرفین که می‌تواند ناشی از پذیرش دلیل بنای عقلا باشد، مغفول مانده است. بدون دخالت نیت و خواست طرفین، نمی‌توان احکام یکدست و ثابتی برای بدل حیلوله یافت. با ورود بنای عقلا، قصد و ارادۀ طرفین جایگاه خود را می‌یابد. گزارشی تبیینی از مناط و ملاک حکم، ارزیابی ادله، صورت‌بندی آنها، چیستی بدل، به‌ویژه مالکیت که چون عویصه‌ای رخ نمودهو نیز بررسی انگاره‌های گوناگونی که برای حل آن ارائه شده، تصویر اجمالی راهِ پیموده‌شده است.